Książka wpisuje się w nurt badań z zakresu critical family history, w których – poprzez poznawanie historii własnej rodziny – zmierza się do głębszego analizowania i w efekcie lepszego rozumienia świata społecznego poprzez uwzględnianie mikrouwarunkowań społeczno- -kulturowych.

Z recenzji prof. dr hab. Ewy Ogrodzkiej-Mazur (UŚ)

To, co odróżnia te pracę od dużej liczby prac o podobnej tematyce, jest powiązaniem dziejów rodzin z ich tożsamością uwarunkowaną przeszłością, kulturą, specyficznym miejscem zamieszkania, jakim jest pogranicze, w tym przypadku bardzo odmienne w przeszłości: pogranicze niemiecko-polskie i pogranicze polsko-białorusko-rosyjskie.

Z recenzji prof. dr. hab. Zenona Jasińskiego (ANS-WSZiA)

Recenzowana monografia wieloautorska pt. Umysł i ciało – ukryte zasoby, przygotowana pod redakcją Małgorzaty Niesiobędzkiej i Marcina Kolemby, analizuje wieloaspektowo związki między ciałem a umysłem, podkreśla ich złożoność, ukazując perspektywę wyjątkowej ważkości, warunkującą zdrowie i dobrostan człowieka. Przykłady tych związków są przedmiotem analiz w tekstach poszczególnych siedmiu autorów. Teksty zawarte w recenzowanej monografii nawiązują do psychologii pozytywnej, która łączy dwa nurty psychologiczne: perspektywę humanistyczną i psychologię jakości życia.

Z recenzji prof. dr hab. Ewy Syrek (UŚ)

Monografia przynosi interesujące inspiracje dla rozwijania pomocy psychologicznej w mniej znanych obszarach. O ile idea mindfulness ma już wystarczająco dużo odniesień praktycznych i teoretycznych, to np. pojęcie mentalizacji czy determinacji może stać się nowym kierunkiem działań dla osób zajmujących się pomaganiem psychologicznym.

Z recenzji dr hab. Ireny Jelonkiewicz-Sterianos, prof. APS

Zawarte w tekście informacje, odnoszące się do dawnych i współczesnych zwyczajów związanych z tzw. „kulturą stołu”, poszerzą bezsprzecznie stan wiedzy w tym bardzo ciekawym i zarazem niezbyt często podejmowanym obszarze badań.
Z recenzji dr. hab. Jacka Kulbaki, prof. APS

Praca dr Anny Chmiel-Golak pokazuje wiele interesujących aspektów związanych z „kulturą stołu” na Górnym Śląsku. Myślę, że może też być pewnym wzorem dla podobnych opracowań dotyczących innych regionów Polski, które mają podobną lub nieco odmienną specyfikę od Górnego Śląska.
Z recenzji dr. hab. Piotra Gołdyna, prof. UK

Autorzy w publikacji opisali przyczyny zachowań ryzykownych w kontekście wydarzeń nadzwyczajnych. Przestawiono badania jakościowo-ilościowe, które są niewątpliwie dużą wartością publikacji. Przybliżono specyfikę Młodzieżowych Ośrodków Wychowawczych jako placówek resocjalizacyjnych. Opisano i poddano badaniom wydarzenia nadzwyczajne w ośrodkach z podziałem na kategorie. (…) Twórcy publikacji łączą wiedzę naukowo-akademicką z doświadczeniami praktycznymi, co niewątpliwie wpływa na ocenę publikacji. (…) Publikacja jest wartościowa, ciekawa, niewątpliwie cenna z uwagi na poruszaną tematykę.

Z recenzji dr hab. Iwony Klonowskiej, prof. AWSB

Monografia wieloautorska pt. Wydarzenia nadzwyczajne w placówkach resocjalizacyjnych. Uwarunkowania, przejawy i metody zapobiegania jest interesująca i wnosi istotny wkład w rozwój subdyscypliny pedagogicznej, jaką jest pedagogika resocjalizacyjna. Jest bowiem kompletnym opracowaniem naukowym, którego przedmiotem są wydarzenia nadzwyczajne, czyli zjawiska stwarzające zagrożenie dla bezpieczeństwa placówek resocjalizacyjnych dla nieletnich. Nowatorska jest szczególnie perspektywa naukowa, w jakiej autorzy lokują wydarzenia nadzwyczajne. Dotychczasowe znane mi opracowania ujmują wydarzenia nadzwyczajne w aspekcie nauk o bezpieczeństwie czy w kontekście penitencjarnym, natomiast przedłożona mi do recenzji monografia eksponuje perspektywę pedagogiczną: wychowawczą, profilaktyczną i resocjalizacyjną.

Z recenzji dr hab. Justyny Kusztal, prof. UJ

Już sam fakt zainteresowania się przez Autorkę problemem uwięzionych kobiet stanowi o wyjątkowości, oryginalności i ważności poznawczej danej pracy, która poza walorami poznawczymi ma również niekwestionowany wymiar prakseologiczny. Monografia została osadzona w bardzo solidnie dobranej literaturze przedmiotu. Uzyskane wyniki badań zostały rzetelnie opracowane i dzięki temu dostarczają wielu bardzo ciekawych i oryginalnych wniosków, które Autorka równocześnie odnosi do licznych badań, jakie w tym względzie prowadzone były w naukach społecznych, a także stara się je przekuwać w odpowiednie postulaty praktyczne. Współczesna pedagogika resocjalizacyjna zarówno w swym wymiarze teoretycznym, jak i praktycznym niestety dysponuje nielicznymi badaniami poświęconymi adaptacji uwięzionych kobiet. Recenzowana monografia w istotny sposób ten brak uzupełnia.
Z recenzji prof. dr. hab. Wiesława Ambrozika (UAM)

Już sam tytuł wskazuje, że mamy do czynienia z pracą oryginalną i wartą poznania. Mało bowiem pisze się na temat specyfiki funkcjonowania kobiet w sytuacji przestępczej oraz późniejszych tego konsekwencji. Obecnie na niwie resocjalizacyjnej wyniki badań w dużej mierze dotyczą mężczyzn, a wnioski wyciągane dla praktyki resocjalizacyjnej rozciągane są później na populację kobiet. To rodzi wiele problemów natury praktycznej i zaburza obraz rozumienia funkcjonowania osoby osadzonej w izolacji więziennej. Autorka swoje rozważania koncentruje na kobietach i prezentuje nam ich świat w rzeczywistości izolacyjnej. Celem jej badań jest poznanie uwarunkowań adaptacji kobiet do warunków izolacji więziennej. One to bowiem z kolei warunkują proces projektowania oddziaływań korekcyjnych, wychowawczych i terapeutycznych wewnątrz zakładu karnego, działania personelu i proces resocjalizacji, któremu poddawana jest skazana.
Z recenzji dr hab. Małgorzaty Michel, prof. UJ

Praca zbiorowa pod tytułem Praktyki społeczne w czasie pandemii COVID-19. Wybrane działania i ich implikacje zawiera istotne, ważne obrazy badanej rzeczywistości i są to obrazy pokazujące formy zachowań przejawiających się w wymiarze mikrostrukturalnym, mezostrukturalnym i makrostrukturalnym, również konkretnych działań mających na celu niwelowanie skutków negatywnych zjawisk spowodowanych pandemią COVID-19.
Z recenzji dr hab. Anny Michalskiej, prof. UAM

Publikacja niniejsza ma szczególną wartość poznawczą i diagnostyczną. Analizuje i odkrywa mechanizmy w obszarze najbardziej wrażliwej dziedziny życia społecznego: rodziny i wychowania młodych pokoleń. A te dwie dziedziny życia ludzkiego mają najważniejsze znaczenie dla jakości i kształtu przyszłości naszej cywilizacji. Walorem dodatkowym tej pracy jest poszerzenie analiz stricte pedagogicznych o prezentację zagadnień pokrewnych i „wspierających”, łącznie z „naturalistycznym” obrazem walki przeciw sile COVID-19 w wykonaniu „zwykłych”, młodych wolontariuszy. Praca jest, w moim odczuciu, niezwykłym narzędziem rozpoznania pola walki i instruktażu, jak taką walkę można wygrać.
Z recenzji prof. dr. hab. Tadeusza Pilcha (UW)

Kultura i oświata są świadectwem przeszłości danego regionu, a jej poznanie pozwala poszerzyć współczesnym pokoleniom perspektywę zmian zachodzących na danym obszarze. Poprzez przybliżanie przeszłości wzmacniane i ukierunkowywane mogą być również więzi lokalne i poczucie tożsamości. Podejmowanie godnej przypomnienia problematyki regionalnej, nawiązującej do miejscowej tradycji oświatowej i kulturalnej, pełni funkcje poznawcze, których celem jest poszerzenie wiedzy, a tym samym rozwijanie nauki. W monografii i przedstawiono wielokulturowy region Białostocczyzny z perspektywy zmian, jakie miały miejsce w instytucjach oświatowych na przestrzeni ponad stu lat. Oparte o analizę bogatej literatury, czasopiśmiennictwa i materiałów źródłowych opracowania dotyczą trzech zagadnień. Zrekonstruowano dzieje funkcjonowania i zmian w Kuratorium Okręgu Szkolnego Białostockiego (…) w odniesieniu do podstaw prawnych, struktury organizacyjnej i form działalności. Znaczna część monografii i związana jest z prezentacją różnych typów szkół dla dzieci i młodzieży polskiej i żydowskiej regionu. Z tym bezpośrednio łączy się trzecie zagadnienie, mianowicie kształcenie nauczycieli oraz przedstawienie ich aktywności pedagogicznej i społecznej. Ukazana została rola pedagoga współtworzącego historię tego interesującego regionu Polski.
Z recenzji prof. dr hab. Eleonory Sapii-Drewniak (UO)

Publikacja jest wartościowa z punktu widzenia pamięci historycznej, szczególnie tej regionalnej, lokalnej, mającej istotne znaczenie dla tworzenia świadomości historycznej zarówno jednostek, jak i całego społeczeństwa. Przygotowana z okazji 100. rocznicy utworzenia Kuratorium Okręgu Szkolnego Białostockiego, bez wątpienia wzbogaca dotychczasowy stan wiedzy w zakresie dziejów oświaty na terenie województwa białostockiego. Na podkreślenie zasługuje różnorodność materiału źródłowego wykorzystanego przez Autorki i Autorów zamieszczonych w publikacji tekstów. Obejmuje ona zarówno materiały archiwalne, wspomnieniowe, statystyczne, ikonograficzne, akty prawne, prasę lokalną. Źródła te pozwoliły na uzyskanie rzetelnego i możliwie wszechstronnego obrazu podejmowanych zagadnień. Ponieważ dotąd nie powstało odrębne opracowanie poświęcone działalności Kuratorium Okręgu Szkolnego Białostockiego, niniejsza publikacja z pewnością przyczyni się do wypełnienia części luk poznawczych w obszarze tego zagadnienia i wytyczy dalsze kierunki poszukiwań badawczych (...). Książka będzie interesującą lekturą nie tylko dla historyków oświaty, ale dla wszystkich, którym bliska jest problematyka historii edukacji na terenie Okręgu Szkolnego Białostockiego.
Z recenzji dr hab. Moniki Nawrot-Borowskiej, prof. UKW

Przedstawiona do recenzji wydawniczej kolejna monografia Andreia Harbatskiego zatytułowana Antropologia pedagogiczna. Podstawy antropologii pedagogicznej, tom 2 wpisuje się w nurt interdyscyplinarnych opracowań, podejmujących ważne kwestie rozwoju i wychowania współczesnego człowieka. Cieszę się jako recenzent 1. tomu monografii – że Autor skorzystał z zawartych w recenzji uwag i sugestii, podzielił poprzednią monografię na 2 oddzielne tomy i zarazem przedstawił w nich pełną autorską koncepcję współczesnej antropologii pedagogicznej.
Z recenzji prof. dr hab. Ewy Ogrodzkiej-Mazur (UŚ)

Oceniam wysoko sam pomysł publikacji książki poświęconej problematyce antropologii pedagogicznej i określam go jako bardzo ważny i wręcz konieczny. Bardzo dobre jest wyczucie Autora jeśli chodzi o zakres problemów wymagających podjęcia w ramach pisania na temat antropologii pedagogicznej, nawiązujące zresztą do publikacji polskich i zagranicznych podejmujących tę problematykę. Podsumowując, właściwie jestem wdzięczny Autorowi za podjęcie tej problematyki i za zamiar jej dość obszernego zaprezentowania (na co wskazuje zamiar wydania monografii w dwóch tomach), a Wydawnictwu za gotowość drukowania tej publikacji.
Z recenzji ks. prof. dr. hab. Mariana Nowaka (KUL)

(...) książka „Świat społeczny osób głuchoniewidomych. Analiza socjologiczna” jest wartościową pozycją nie tylko ze względu na rzadko w socjologii i w pedagogice specjalnej opisywaną grupę osób, lecz także z uwagi na solidne umocowanie teoretyczne, sformułowaną metodologię badań oraz unikatowe, prowadzone na szeroką skalę w kraju, badania jakościowe, które dotyczyły doświadczanego przez osoby głuchoniewidome świata społecznego.
Z recenzji dr hab. Urszuli Klajmon-Lech, prof. UŚ

Publikacja jest oryginalnym dziełem, które jest ważne dla socjologii niepełnosprawności, a także innych dziedzin nauki (...). Społeczeństwo i jego organizacyjne struktury biorą ten typ niepełnosprawności w mentalny i społeczny nawias. Dodatkowo trudności komunikacyjne powodują, że badacze rzadko podejmują się zbierania informacji wśród osób głuchoniewidomych. Jednak, co pokazuje autor, widoczna jest też podmiotowość sprawcza i próby emancypacji osób z głuchoślepotą, z których pierwszą jest podjęcie wysiłku narracji o sobie i opowiedzenie o „ontologii” bycia w ciszy i ciemności, by przekazać wiedzę z „pierwszej ręki”.
Z recenzji dr hab. Marioli Racław (UW)

Celem autora nie jest odkrywanie nowych technik pracy wychowawczej stosowanych w resocjalizacji. Jest to raczej praktyczna odsłona metod, które w piśmiennictwie naukowym szeroko opisywane są z wykorzystaniem kategorii „spotkania”, „relacji”, „autorytetu” czy w końcu „dialogu” w procesie wychowania. Zaznaczę w tym miejscu, że szczególnie formuła zaproponowana przez autora podnosi atrakcyjność opracowania. Poszczególne kategorie teoretyczne prezentowane w opracowaniu i analizy metod i technik pracy wychowawczej ilustrowane są krótkimi, ale bardzo trafnymi opisami sytuacji wychowawczej. Swoistym bohaterem książki jest wychowanek placówki resocjalizacyjnej przedstawiany w różnych sytuacjach wychowawczych. Można na to także spojrzeć jak na specyficzną „wędrówkę” chłopca w procesie resocjalizacji instytucjonalnej w ośrodku od momentu przyjścia do chwili opuszczenia jego murów.
(...) Osobiście chętnie włączyłabym ją do zestawu lektur obowiązkowych w ramach kształcenia akademickiego z przedmiotów metodycznych na specjalności pedagogika resocjalizacyjna.
Z recenzji dr hab. Renaty Szczepanik, prof. UŁ

Oryginalność opracowanie wyraża się w analizowaniu metod zalecanych w procesie resocjalizacji nieletnich z perspektywy budowania z nimi relacji dialogicznej, którą słusznie uważa się za nieodzowny warunek wywoływania trwałych i konstruktywnych zmian w ich osobowości. Jednakże zarówno wybór kierunku tych zmian, jak i sposobów ich osiągania w pracy wychowawczej zależy w dużej mierze od trafnej i rzetelnie przeprowadzonej diagnozy. Stąd też Autor z wielkim znawstwem, a zarazem w sposób zwięzły i skondensowany uzasadnia tę zależność w drugim rozdziale pracy, który dodatkowo zawiera wiele cennych wskazówek dotyczących, na co i dlaczego należy zwracać uwagę podczas podejmowania tego rodzaju czynności w pracy z nieletnimi.
Z recenzji dr. hab. Huberta Kupca (US)

Obszerny tom „Dziecko w historii ...” [rozpoczyna] historia i dokonania Katedry Historii Wychowania kierowanej przez prof. Elwirę J. Kryńską. (...) ta część i cały tom ma znaczenie dla Jubileuszu 40-lecia Katedry. Dorobek wspomnianego zespołu i Pani Profesor jest tak imponujący i z tego powodu został przypomniany oraz utrwalony w postaci słowa drukowanego. To nie jest tylko dowartościowanie osób, które tworzą Katedrę, ale jest to ważny aspekt oceny Wydziału Nauk o Edukacji i całego Uniwersytetu w Białymstoku. Tak, to jest także cenny element promocji jeszcze stosunkowo młodego Uniwersytetu, o którym informacje o jego rozwoju, dokonaniach należy upowszechniać – i w to wpisuje się omawiana publikacja.
(...) Można stwierdzić, że spełnione zostały główne cele książki, jakimi było ukazanie źródeł praw człowieka, godności jednostki jako wartości. Ponadto, poddano dyskusji przyczyny zniewolenia jednostki w przeszłości i obecnie. wydaje się także, iż niektóre z tekstów odnoszą się do pytania – dlaczego dochodzi do ograniczania wolności człowieka i niszczenia jego godności.
Z recenzji prof. dr. hab. Rafała Piwowarskiego (APS)

Niniejsza monografia zawiera teksty o zróżnicowanej tematyce, odwołującej się do wielu tradycji historycznych, teoretycznych metodologicznych z zakresu pedagogiki oraz innych dyscyplin z zakresu humanistyki i nauk społecznych. Praca składa się z części, które grupują rozdziały pod względem tematycznym.
Autorzy i autorki skupili się na ważnych zagadnieniach historii wychowania, pedagogiki i dziedzinach pokrewnych. Na szczególną pochwałę zasługuje interdyscyplinarna perspektywa większości opracowań oraz ich aktualność poznawcza. W perspektywie dynamicznie zmieniającej się rzeczywistości i oczekiwań społecznych takie publikacje są niezwykle cenne. (...) Interdyscyplinarność tematyki i zróżnicowanie ujęć oraz sposobu prezentacji pozwalają bowiem na weryfikację różnych zainteresowań, dają możliwość sięgania do książki przez odbiorcę o rożnym stopniu percepcji i przygotowania, zarówno poszukującego teoretycznych inspiracji, jak i propozycji praktycznych rozwiązań. (...) Należy podkreślić również, że część rozdziałów jest w języku angielskim. Fakt ten może znacząco poszerzyć odbiorców i jest elementem umiędzynarodowienia badań.
Z recenzji dr. hab. Mariusza Ausza, prof. UMCS

Przygotowana w sposób profesjonalny publikacja (…) jest wynikiem rzetelnie i wnikliwie przeprowadzonych badań i refleksji naukowej autora nad „określonym obszarem” funkcjonowania szkolnictwa salezjańskiego w okresie Drugiej Rzeczypospolitej. (…) autor w sposób twórczy i odkrywczy wyprowadza i formułuje „własne” spostrzeżenia i wnioski naukowe, które w swej istocie stanowią niezwykle trafne rozwinięcie i dopełnienie istniejącej już wiedzy naukowej. Publikacja stanowi zatem komplementarną całość i niezbity dowód na to, że jej autor głęboko wniknął w tajniki (historyczne, pedagogiczne, religijne) związane z organizacją i funkcjonowaniem salezjańskich placówek szkolnych. Jednocześnie wykazał się przy tym dociekliwością i zdolnością analizy ogromnego zasobu wiedzy zawartej w licznych źródłach i opracowaniach, do których w sposób wysoce merytoryczny i przystępny się odwołał. Wszystkie zatem poruszane w publikacji zagadnienia wnoszą cenny wkład w rozwój nauki, a zwłaszcza w rozwój dyscypliny, jaką jest pedagogika, która dzięki dobrze przygotowanej publikacji dr. Łukasza Kalisza wzbogaciła się o całościowe i usystematyzowane, a w wielu aspektach nowatorskie, opracowanie zagadnień dotyczących funkcji społecznych szkół salezjańskich w Okręgu Wileńskim.
Z recenzji ks. dr. hab. Andrzeja Łuczyńskiego, prof. KUL

Autor zgromadził bardzo znaczący zakres danych, i to w sensie ilościowym i jakościowym. Autor dokonuje precyzyjnej analizy materiałów, co daje realistyczny opis działalności salezjanów i salezjanek. Liczne informacje ukazują specyficzną atmosferę placówek wychowawczych – zaangażowanie, zapał, sukcesy, ale również trudności, jakie niesie ze sobą praca wychowawcza. Walory książki p. Łukasza Kalisza nie byłyby możliwe do osiągnięcia, gdyby nie przeprowadzona wieloletnia i skrupulatna kwerenda archiwalna oraz dokładna analiza innych dokumentów historycznych. Należy tutaj podkreślić fakt, że Autor dotarł do źródeł bezpośrednich, które dotychczas nie były przedmiotem badań historyków salezjańskich. Książka p. Łukasza Kalisza jest pierwszym tego typu dokumentem w literaturze polskiej myśli pedagogicznej. Odwołując się do materiałów źródłowych, ukazuje on w sposób całościowy zastosowanie systemu prewencyjnego ks. Jana Bosko na Wileńszczyźnie.
Z recenzji ks. dr. hab. Jana Niewęgłowskiego, prof. UKSW

Autorka podejmuje istotną dla pedagogiki, w szczególności dla edukacji międzykulturowej, problematykę, wychodząc z założenia, że wychowanie w kontekście kulturowym „oznacza takie działanie, które da jednostce moc sprawczą w stosunku do kultury, opartą o refleksyjność wobec tradycji odmiennych od własnej, świadomość realizowanych w świecie kultury potrzeb i umiejętności sensownego odniesienia się do rzeczywistości”. Wywodząc swój poznawczy zamysł z tezy Margaret S. Archer, iż współcześnie potrzebujemy nowej gramatyki zamiast odtwarzania kanonu, w sposób oryginalny konceptualizuje zjawisko wielokulturowości w relacji do standardu społecznego stosunków międzykulturowych w perspektywie pedagogicznej.
Z recenzji dr hab. Alicji Szerląg, prof. UWr

Książka jest pracą rzetelną naukowo, oryginalną i twórczą. Jako taka wnosi znaczący wkład do teorii pedagogicznej. Zamysł i zakres podjętych analiz wzbudza moje głębokie uznanie. Fascynacja Autorki podjętą tematyką oraz jej aktywność zawodowa przyczyniły się do odkrywczej, pełnej inspiracji pedagogicznych, udanej próby idiomatycznego uchwycenia i ukazania kulturowych kontekstów wychowania.
Z recenzji prof. dr hab. Aliny Szczurek-Boruty, UŚ

Rodzina jest tym, co ludzie uznają za rodzinę, co tworzą i budują w swoich praktykach codziennych i co jednocześnie te rodzinę konstruuje i dekonstruuje – takie stanowisko w konkluzji przyjmuje w swojej pracy Wioleta Danilewicz. (…) Autorka przygotowała nowatorska, oryginalna rozprawę, która jest spojrzeniem na rodzinę z punktu jednostek i systemu; z perspektywy indywidualnych praktyk rodzicielskich, małżeńskich oraz praktyk niejako zakodowanych w systemach społecznych (…). Jest to praca, o której można zdecydowanie powiedzieć, iż stanowi istotny wkład w rozwój nauki. Jej wartość heurystyczna dotyczy nie tylko problemów migracji i rodzin transnarodowych, ale rozciąga się na szerokie badania nad rodzina w perspektywie codziennych praktyk wpisanych w biografię rodziny. Książka Pani Wiolety Danilewicz jest dziełem dojrzałym, oryginalnym, nowatorskim, wnoszącym wiele do współczesnej pedagogiki.
Z recenzji prof. dr hab. Barbary Smolińskiej-Theiss (APS)

Narracja Wiolety Danilewicz to poruszająca historia o codziennych zmaganiach doświadczanych przez członków rodzin transnarodowych a zapisanych w biograficznej pamięci dorosłych dzieci migrujących rodziców (…). Zwraca uwagę na różnorodność doświadczeń rodzinnych i ich konsekwencji, czym obala stereotypy o jednostronnie negatywnym znaczeniu tego typu rodzin dla funkcjonujących w nich osób. Monografia Wiolety Danilewicz jest praca bardzo inspirującą i skłaniającą do refleksji nad istota i przemianami współczesnego życia rodzinnego. Jest ważną publikacja, którą z pewnością powinni przeczytać wszyscy ci, którzy chcą świadomie budować swoje rozumienie znaczenia relacji rodzinnych i sposobów ich konstruowania; którym nie wystarcza często jednostronne interpretacje otaczającego świata, ale którzy pragną docierać do źródeł, pod powierzchnie, do ukrytych kontekstów obserwowanych zjawisk.
Z recenzji dr hab. Joanny Ostrouch-Kamińskiej, prof. UWM

Wszystkie artykuły składające się na omawianą publikację opowiadają o podejmowanych cennych inicjatywach ocalania pamięci i tradycji, o konieczności żywego wiązania przeszłości z teraźniejszością. Książka ta uświadamia edukacyjną rolę przeszłości, która polega m.in. na tym, iż funkcjonuje ona jako norma, wartość i kryterium. Przeszłość, która nie mija, lecz staje się tym, „co jest zawsze”, traci cechy przeszłości, staje się „dawnością wciąż czuwającą”, trwaniem sprawdzonym przez pokolenia, dającym pewność. Jesteśmy silni siłą naszej historii, a pamięć otwiera nas na to, co uniwersalne i nieskończone. Autorzy odwołują się tu do materiału źródłowego, do licznych wspomnień dotyczących minionych zdarzeń i ludzi związanych z regionem, uobecniają przeszłość. Lektura recenzowanej pracy uświadamia czytelnikom, że pamięć jako sposób zbiorowego istnienia ma charakter wielopodmiotowy, ponieważ jest zawsze pamięcią czyjąś.
Z recenzji prof. dr hab. Teresy Zaniewskiej (SGGW)

Zebrane w monografii teksty są próbą podjęcia interdyscyplinarnego wielogłosu, którego punktem wspólnym i zarazem klamrąspinającą jest pamięć o przeszłości w różnych jej odsłonach.
Teksty zamieszczone w książce można umiejscowić w pewnej kategorii, którą obrazowo autorzy trafnie nazywają „pedagogiką miejsca”, związaną z kreowaniem podmiotu (każdego z nas) za pośrednictwem miejsca i pamięci. Można mówić o swoistym silnym związku pomiędzy pamięcią i miejscem, bowiem pamięć ma moc ocalającą „miejsce”, przywraca wszystko, co zapomniane, ukryte przez niewiedzęlub świadome zafałszowania i manipulacje.
Z recenzji ks. prof. dr. hab. Adama Skreczko (UKSW)

Autor sprostał wymaganiom merytorycznym, metodologicznym i empirycznym oraz wyzwaniom, jakie stawia przed badaczem poznanie rzeczywistości życia małżeńsko-rodzinnego. W całym opracowaniu prowadzi spójny i logicznie uporządkowany wywód. Treści komunikuje zwięzłym, rzeczowym językiem. Z umiejętnością i dojrzałością badacza łączy różne zagadnienia, ważne w procesie rozwiązywania problemu naukowego, kreśląc mapę ich powiązania ze sobą. Sprawnie i w uzasadniony sposób korzysta i łączy dotychczasowy dorobek w zakresie podejmowanej problematyki z aktualnymi badaniami i stanowiskami teoretycznymi, nadając ciąg rozwojowi myśli nad analizowanym przedmiotem poznania naukowego.
Z recenzji dr hab. Danuty Opozdy, prof. KUL

Przedłożona do recenzji monografia stanowi spójne, poprawne metodologicznie, oparte na trafnie dobranej i niezmiernie obszernej literaturze opracowanie bardzo ważnego zagadnienia związanego z uwarunkowaniami psychologicznymi relacji małżeńskich. Biorąc pod uwagę coraz bardziej zwiększający się odsetek destrukcji związków małżeńskich kończący się rozwodem, recenzowane opracowanie daje okazję do refleksji sprzyjającej wzrostowi jakości relacji małżeńskich satysfakcjonujących obojga małżonków.
Z recenzji ks. prof. dr. hab. Adama Skreczko (UKSW)

Recenzowane opracowanie pt. Aktywność zawodowa kobiet z niepełnosprawnością – stan, uwarunkowania, potrzeby […] wpisuje się w moim odczuciu w aktualne wyzwania polskiej (ale także światowej) pedagogiki, pedagogiki specjalnej, w ideę aktywizacji zawodowej osób z niepełnosprawnościami, w danym przypadku kobiet z niepełnosprawnością, spersonalizowanego wsparcia społecznego, po to aby osoby z niepełnosprawnościami mogły uzyskiwać poczucie samodzielności, samorealizacji, samowystarczalności. I co najistotniejsze autonomii społecznej i osobowej w przebiegu własnego życia. Także poczucie i odczucie swojej dorosłości, spełniania siebie. Przedstawione w treści opracowania rekomendacje działań ogólnospołecznych na rzecz aktywizacji zawodowej kobiet z niepełnosprawnością rysują określoną strategię postępowania w danym względzie i równocześnie drogę wiodącą do osiągnięcia konkretnego celu; społecznego i indywidualnego. […] Jestem przekonana, że książka poprzez zawarte w niej przesłanie trafi do grona Czytelników zainteresowanych analizowanym w niej zagadnieniem, że znajdzie wśród nich należne uznanie, na które w mojej opinii w pełni zasługuje.
Z recenzji prof. dr hab. Marzenny Zaorskiej (UWM)

Zaprezentowana publikacja dotyczy wieloaspektowego i złożonego problemu, jakim jest sytuacja kobiet z niepełnosprawnością na rynku pracy. Jest ona cennym uzupełnieniem luki, jaka występuje w tym zakresie w literaturze przedmiotu. […] Daje wnikliwy obraz niektórych aspektów rzeczywistości kobiet z niepełnosprawnością wzrokową, słuchową, intelektualną, z całościowymi zaburzeniami rozwojowymi (autyzmem), z chorobami psychicznymi i niepełnosprawnością ruchową. [...] Konstrukcja monografii jest prawidłowa, podporządkowana logice wynikania oraz układu hierarchicznego. Struktura podziału treści, kolejność rozdziałów i podrozdziałów charakteryzuje się logiczną spójnością. Kolejność treści poszczególnych rozdziałów przebiega w oparciu o myśl przewodnią a także oscyluje w ramach zagadnienia określonego tematem monografii. […] Ranga problemu wykluczenia i inkluzji społecznej w przypadku kobiet jest na tyle istotna, że warto prowadzić dalsze badania nad sytuacją kobiet z niepełnosprawnością w jeszcze innych obszarach ich życia.
Z recenzji dr hab. Anny Klim-Klimaszewskiej, prof. UPH

Podjęte przez Bożenę Tołwińską badanie przejawów aplikacji koncepcji „piątej dyscypliny” P.M. Senge’a do codziennego funkcjonowania szkoły wnosi nowe elementy do wiedzy o tej specyficznej „organizacji uczącej się”. Autorka przyjęła analityczne kategorie z wybranej koncepcji zarządzania do opisania i interpretowania wypełniania przez instytucję edukacyjną jej ustawowych funkcji. Spojrzała na szkołę – miejsce rozwoju osoby i stymulowania zmiany społecznej – jako na system i na jej funkcjonowanie przez pryzmat przejawu myślenia systemowego. Umożliwiło to dostrzeżenie i rozumienie możliwości zmian organizacyjnych i sprawczość podmiotów życia szkolnego. (…) Podjęta problematyka (…) jest ważna poznawczo i inspirująca dla praktyki oświatowej. (…). Wnosi nowe elementy do wiedzy o szkole. Książka może służyć różnym odbiorcom zainteresowanym poprawą środowiska szkoły poprzez współtworzenie go ze wszystkimi podmiotami edukacji. (…). Koncepcja Senge’a (…) pozwala też dostrzec, zrozumieć i uwewnętrznić przeświadczenie co może zrobić zespół ludzi zaangażowanych w doskonalenie warunków, w jakich przebiega ich zawodowe życie jako uczestników organizacji.

Z recenzji prof. dr hab. Marii Czerepaniak-Walczak (US)
Poszukiwanie adekwatnych wizji i koncepcji szkoły w czasach szybkich i radykalnych zmian cywilizacyjnych i kulturowych jest konieczne i ze wszech miar uzasadnione. Należy zatem uznać za chwalebne zajęcie się przez Autorkę jedną z takich koncepcji - organizacji uczącej się P. Senge, jako uważanej w literaturze, w tym również w założeniu Autorki, za korzystną dla doskonalenia współczesnej szkoły. Należy przy tym docenić, że perspektywa działalności szkoły jako organizacji uczącej się została wnikliwie opracowana przez Autorkę nie tylko pod względem teoretycznym, co jest częściej spotykane, lecz również, co stanowi znaczące novum, Autorka przeprowadziła badania empiryczne tej problematyki.
Z recenzji prof. dr hab. Wandy Dróżki (UJK)

Przygotowana monografia podejmuje ważne i bardzo potrzebne opracowanie współczesnych problemów pedagogicznych skupionych na fakcie tożsamości społeczno-kulturowej w wymiarze religijnym i jej miejscu w refleksji pedagogicznej. (...) Publikacja, wpisując się w konteksty współczesnych ujęć tożsamości społeczno-kulturowej w wymiarze religijnym, zbiera dość bogaty i ważny materiał i go systematyzuje, doprowadzając do oryginalnych ustaleń w zakresie modeli teoretycznych, a nade wszystko w empirycznej części monografii, w oparciu o wyniki własnych badań, otwiera nowy i wyrazisty kierunek badań, który określiłbym jako pedagogię tożsamości społeczno-kulturowej z ukierunkowaniem na wymiar religijny.
(...) W swojej obecnej postaci recenzowana książka jest bardzo zwarta, przemyślana i jako taka stanowi wartościowy wkład do dalszych refleksji i badań.
Z recenzji ks. prof. dr. hab. Mariana Nowaka (KUL)

Książka Mirosława Sobeckiego stanowi ważny wkład w rozwój badań nad religijnym wymiarem tożsamości społeczno-kulturowej młodzieży studiującej oraz pedagogicznych kontekstów tego wymiaru. Zastosowane i potwierdzone w badaniach założenie, że uwarunkowania rodzinne i środowiska lokalnego wpływają na zmienność tożsamości religijnej młodzieży, jak też sposób interpretacji wyników badań powstały z zastosowania wyodrębnionych przez Badacza profili tożsamości religijnej, w znacznym stopniu wypełniły lukę w obszarze badań nad tożsamością religijną młodzieży.
Zachęcam do zapoznania się z recenzowaną pozycją – zarówno badaczy, teoretyków, jak również wykładowców i studentów uniwersytetów, którzy także znajdą w publikacji wiele cennych dla praktyki edukacyjnej informacji i przemyśleń.
Z recenzji dr hab. Anieli Różańskiej, prof. UŚ

Podjęta w monografii problematyka mentoringu jako metody wsparcia społecznego stanowi nowy, a także ważny obszar eksploracji działań prorozwojowych i pomocowych w naukach społecznych i może być rozpatrywany w różnych kontekstach interdyscyplinarnych, a w przypadku niniejszego opracowania – staje się przedmiotem zainteresowań badawczych i praktycznych osoby bezpośrednio zaangażowanej w praktykę wspierania z wykorzystaniem mentoringu (….). Opracowanie powinno znaleźć szerokie aplikacje wśród profesjonalistów podejmujących działania w systemie edukacji i pomocy społecznej oraz nauczycieli kształcących do pola pracy socjalno-wychowawczej, a także wśród studentów pedagogiki, socjologii i pracy socjalnej.
Z recenzji dr hab. Ewy Kantowicz, prof. UWM
Agata Butarewicz-Głowacka, co warto mocno podkreślić, jest nie tylko teoretykiem, ale także praktykiem mentoringu społecznego. Dwudziestoletnie, mające prekursorski charakter doświadczenie prowadzenia programów tego typu, to kapitał bezcenny. Publikacja wypełnia poważną lukę na polskim rynku wydawniczym. Zagadnienie mentoringu stało się bowiem w Polsce znane stosunkowo niedawno. Jeszcze kilkanaście lat temu słowo „mentoring” bywało w automatycznej korekcie zamieniane na „monitoring”, co można uznać za swoisty symbol niskiego stopnia rozpowszechnienia terminu. Od tego czasu sytuacja zmieniła się diametralnie – mentoring stał się elementem programów rozwojowych wielu firm, przewyższając niekiedy popularnością swojego korporacyjnego brata – coaching. Popularność ta dotyczy jednak, co słusznie podkreśla Autorka, niemal wyłącznie firm biznesowych. Mentoring społeczny ciągle nie może doczekać się w Polsce należnego mu miejsca. Wydanie recenzowanej książki może stać się jednym z impulsów zmiany tego stanu rzeczy.
Z recenzji dr hab. Małgorzaty Sidor-Rządkowskiej (PW)

Na wstępie chciałabym pogratulować Redaktorom i Autorom pomysłu
i realizacji tego opracowania. Tym bardziej, że jak sami podkreślają we Wprowadzeniu, sytuują swoje podejście w propagowaniu edukacji zorientowanej na aktywizowanie uczących się. To dobra droga do przełamywania idei i praktyki edukacji opartej na behawioryzmie, oduczającej myślenia, blokującej samodzielność i podmiotowość uczących się. Prezentowane w tekstach analizy, badania, a szczególnie analizy i interpretacje ich wyników, pozwalają lepiej poznać i rozumieć uczących się, co jest warunkiem wspomagania ich uczenia się i studiowania. Bez zwrócenia się w kierunku świata wartości, świata życia tych podmiotów edukacji, nie jesteśmy w stanie komunikować się skutecznie w procesie edukacji, nie potrafimy rozumieć siebie nawzajem, negocjować znaczeń. Nie urzeczywistniamy wtedy edukacji, a jedynie przekaz gotowych informacji, wiadomości, często zresztą nieaktualnych, albo wręcz fałszywych, słabo dostosowanych do potrzeb i zainteresowań uczniów i studentów. Dlatego też zamysł i realizację publikacji tej monografii uważam za potrzebne, wartościowe.
Z recenzji dr hab. Janiny Świrko, prof. PK

Recenzowana monografia wydaje się być bardzo dojrzałym i przemyślanym zaprezentowaniem najnowszych wyników badań w przedmiocie kształcenia młodzieży szkół średnich i studentów. Wielowątkowe podejście zaprezentowane przez szerokie grono badaczy wynika z ujmowania problematyki podmiotów, przedmiotów, zasad, form, metod, otoczenia i samych procesów nauczania, uczenia się w sposób interdyscyplinarny. Przy czym ta interdyscyplinarność warunkowana jest obszarami zainteresowań naukowych samych badaczy, współautorów monografii.
Podejście badawcze: organizacyjne, behawioralne, socjologiczne, humanistyczne do tego samego przedmiotu badań skutkowało ciekawymi wynikami badań, wzajemnie się uzupełniającym i bardzo rozszerzającym sferę poznawczą dyscypliny pedagogicznej.
W mojej ocenie zaprezentowane wyniki badań są nowatorskie, twórcze poznawczo, a nade wszystko interesujące.
Z recenzji dr. hab. Krzysztofa Krakowskiego, prof. ASzWoj

Poziom merytoryczny i oryginalność prezentowanych rozwiązań zachęca czytelnika do zapoznania się z publikacją i krytycznej analizy poszczególnych obszarów tematycznych. Autorzy poszczególnych artykułów doskonale zdają sobie sprawę z kierunku przemian kulturowych, technologicznych, społecznych, ekonomicznych, edukacyjnych i opiekuńczych zawodu nauczyciela. W kolejnych artykułach zaprezentowany został cały wachlarz refleksji o przyszłych kompetencjach nauczyciela, paleta innowacyjnych propozycji metodycznych i rzetelnych analiz naukowych. Dlatego, moim zdaniem, książka jest ważnym materiałem do prowadzenia głębszych analiz naukowych i poszukiwania nowych obszarów badawczych.
W mojej opinii publikacja jest wartościowym dziełem wnoszącym nowe spojrzenie na wiele obszarów związanych z funkcjonowaniem, rozwojem i problemami nauczyciela w biegu życia i pracy zawodowej.
Z recenzji dr hab. Jolanty Andrzejewskiej, prof. UMCS

Oddana do rąk czytelnika monografia stanowi ważny krok w kierunku kreowania autonomicznych i innowacyjnych nauczycieli, ich kompetencji, powinności i roli w przestrzeni edukacyjnej oraz budowania sukcesów pedagogicznych w skomplikowanej i złożonej współcześnie praktyce szkolnej. Dla nauczycieli i osób zainteresowanych, poszukujących rozwiązań i wskazówek w jak najlepszym organizowaniu procesu kształcenia, publikacja jest źródłem inspiracji, aktywności, innowacji i podejmowania nowych wyzwań we współczesnej rzeczywistości edukacyjnej. Zamieszczone tezy, wyniki badań i analizy, stanowią też cenny głos w dyskusji nad rolą nauczyciela oraz kondycją i rozwojem edukacji w dynamicznie zmieniającej się rzeczywistości społecznej.
Z recenzji dr. hab. Mariusza Śniadkowskiego, prof. PL

Redaktorki książki (...) zmierzyły się z potężnym problemem ogromnych zmian i przy pomocy wybitnych Autorów stworzyły pozycję, która z nadzieją podejmuje wyzwanie poradzenia sobie ze zmianami, aby edukacja w przestrzeni społecznej ciągle wznosiła człowieka i społeczeństwo na wyższe poziomy walcząc z destrukcją w wielu wymiarach i pomagała człowiekowi bardziej „być” i wzrastać.
Autorzy bardzo dobrych merytorycznie tekstów (...) podjęli wielkie wyzwanie zmierzenia się z całym wielkim spectrum zmian społecznych, dotyczących szeroko pojętej edukacji, szkoły, dydaktyki, tak bardzo potrzebującej przywrócenia jej należnego miejsca.
Studiowanie tych tekstów (...) przyniesie pożytek intelektualny, duchowy i estetyczny, a ponad wszystko przyczyni się do piękniejszego kształtu naszej edukacji, społeczeństwa i człowieczeństwa.
Z recenzji ks. dr. hab. Janusza Miąso, prof. UR

Książka jest wartościowym dziełem zbiorowym nastawionym na autentycznie dobre zmiany edukacyjne w przestrzeniach społecznych także zmieniających się pod wpływem wielorakich mechanizmów. Z tego też względu książka ta w znacznym stopniu wypełnia odczuwalną społecznie lukę.
Problematyka poruszana w opiniowanej monografii wkracza na wieloaspektowy obszar edukacji w relacjach interpersonalnych i komunikacyjnych funkcjonujących w całokształcie mechanizmów procesów edukacyjnych. Jest to książka bardzo potrzebna nie tylko ze względu na jej walory teoretyczne, ale także z uwagi na jej wymowę prakseologiczno-pedeutologiczną.
Z recenzji dr. hab. Jana Grzesiaka, prof. PWSZ w Koninie

Opracowanie ma charakter poznawczy, dostarcza licznych informacji na temat edukacji międzykulturowej, ale, co warto podkreślić, sam jej zamysł, sposób przygotowania, opracowania sprawia, że czyta się ją z ogromną przyjemnością. Język, jakim posługuje się Autor pisząc o sprawach ważnych jest przystępny, co sprawia, że publikacja może trafić nie tylko do wąskiego grona odbiorców, ze środowiska naukowego – pedagogów, zwłaszcza społecznych i międzykulturowych. Warto ją polecić studentom, nauczycielom, ale też działaczom organizacji pozarządowych. Publikacja powinna stać się obowiązkową lekturą dla polityków. (…) Cennym zabiegiem są liczne odwołania do postaci – mniej lub bardziej znanych, których biografie są znakomitą ilustracją do rozpatrywanych zagadnień.
Z recenzji dr hab. Anny Szafrańskiej, prof. UŚ

Rozdziały przesiąknięte są wspólną myślą współistnienia kultur, dialogu, tolerancji, współpracy, wzajemnego zrozumienia, szacunku. Podparte liczną, bardzo trafnie dobraną, literaturą przedmiotu. Narracja Autora przeplatana jest bogato udokumentowanymi badaniami empirycznymi, realizowanymi w wielu rozsianych w kraju placówkach naukowo-badawczych. (…) Za jeden z najważniejszych walorów recenzowanej pozycji uważam rzadko spotykaną koegzystencję poglądów Autora, wzajemne relacje między poszczególnymi rozdziałami, uzupełnianie się rozważań teoretycznych z doświadczeniem empirycznym. Jestem przekonany, że zaprezentowane w niej treści staną się podstawą licznych, dalszych dociekań naukowych.
Z recenzji dr. hab. Mariusza Korczyńskigo, prof. UMCS

Książka Pani Agnieszki Sobolewskiej-Popko Orientacje życiowe współczesnych matek stanowi opracowanie nowatorskie i interesujące poznawczo (…). W rozdziale metodologicznym autorka wykorzystując bogate instrumentarium badawcze adekwatne do orientacji pozytywistycznej nakreśliła orientacje życiowe matek znajdujących się w dwóch kategoriach wiekowych: kobiet młodszych (20-34 rok życia) oraz dojrzałych (po 35 roku życia). (…) Imponujący jest dobór technik badawczych oraz ich wzajemne dopełnianie się (…). Autorka prawidłowo wyciągnęła wnioski z badań, stwarzając sobie przy tym istotne pole do dalszych badań.
Z recenzji dr hab. Doroty Zaworskiej-Nikoniuk, prof. UWM

Recenzowana monografia autorstwa Pani Agnieszki Sobolewskiej-Popko wykracza poza (…) schematyczne ujęcie i dostarcza szerszy obraz tego „układu celów życiowych i środków ich realizacji” (zgodnie z rozumieniem orientacji życiowej według T. Hejnickiej-Bezwińskiej) kobiet, które w wyniku wejścia w rolę matki dokonują przewartościowań, przetasowań w obrębie ich hierarchii wartości i priorytetów (…). Godny podkreślenia jest wysiłek autorki
w uzyskaniu bogatego materiału badawczego (…). Wartością recenzowanej monografii jest analiza orientacji życiowej kobiet, które w różnych okresach swojego życia urodziły dzieci i które to wydarzenie, zaliczane do wydarzeń zmiany życiowej, wpływa na kluczowe dla kobiet sfery funkcjonowania, a także na ich dotychczasowy system wartości.
Z recenzji dr hab. Ewy Włodarczyk, prof. UAM

W obrazie dotychczasowego pedagogicznego dyskursu o poczuciu wspólnotowości i związanym z nim zaangażowaniem społecznym, odczuwa się wyraźny niedosyt a wręcz brak odniesienia tejże problematyki do środowisk wiejskich. Propozycja naukowa Jolanty Muszyńskiej znakomicie wpisuje się w tę „lukę”, czyniąc podstawowym celem badawczych ekspozycji właśnie partycypację społeczną mieszkańców wsi (...). W efekcie przeprowadzonych i ukazanych w pracy analiz teoretycznych oraz empirycznych, Autorce udało się znakomicie zrealizować swoje zamiary – empiryczne zweryfikować proponowany na bazie analiz teoretycznych model uwarunkowań lokalnej partycypacji w perspektywie środowiska wiejskiego.
Z recenzji prof. dr hab. Ewy Jarosz
Praca Jolanty Muszyńskiej jest interesującym teoretyczno-empirycznym studium, które dotyczy ważnego zagadnienia więzi wspólnotowych w kontekście społecznego funkcjonowania małych środowisk lokalnych. Jest to kwestia niezwykle istotna i aktualna, bo dotyka samej istoty społeczności oraz sił, które ją animują i napędzają. Przeprowadzone badania dostarczają cennej wiedzy na temat rzadko badanych społecznych wymiarów funkcjonowania wiejskich środowisk lokalnych. Autorka poszukuje istoty tego, co czyni wspólnoty ludzkie, żywymi, silnymi i twórczymi. Książka pogłębia rozumienie uwarunkowań oraz dynamiki lokalnych więzi wspólnotowych, okazując zarazem ich złożoność i swoistość.
Z recenzji dr. hab. Tomasza Biernata

Istotne jest w opracowaniu uwzględnienie nie tylko teoretycznych i badawczych podstaw współczesnej dydaktyki akademickiej lecz także podstaw praktycznych, uwzględnieniem wskazówek metodycznych, co jest zgodne z uprawianiem pedagogiki jako nauki teoretyczno-praktycznej. (...) Autorka odwołuje się bogatego liczbowo zbioru literatury przedmiotu polskojęzycznej i anglojęzycznej z przełomu wieku XX i XXI aż do roku 2018. (...) Opracowanie wzbogaca wiedzę z nowoczesnej dydaktyki akademickiej oraz daje praktyczne impulsy do ulepszenia praktyki kształcenia w szkołach wyższych.
Z recenzji prof. dr. hab. Stanisława Palki
Oceniam recenzowaną monografię jako oryginalną, wartościową do poznawania podstaw dydaktyki akademickiej oraz bardzo inspirującą do pogłębiania wiedzy w toku autoedukacji. Treść publikacji wnosi nowe spojrzenie na rangę dydaktyki akademickiej dla podnoszenia jakości praktyki edukacyjnej (...). Wykorzystano 130 publikacji w języku angielskim, co znacząco wzbogaci znajomość literatury i świadomość o stanie badań o zasięgu światowym (...). Za cenne poznawczo uznaję wzbogacenie treści dydaktyki akademickiej o wyjaśnienie zmian procesu uczenia się w kontekście rozwoju ludzkiego (...).
Z recenzji dr hab. Ewy Borowiec, prof. UŚ

Logika tomu wpisuje się w konwencję żywiołowego „czytania świata”, który stać się może modelem psychologicznej interpretacji i intelektualną literaturoznawczą przygodą. To niewątpliwy walor pracy, inspirujący czytelnika do refleksyjnej aktywności intelektualnej, wysnucia odpowiednich wniosków i spostrzeżeń. Takich prac prezentujących pedagogiczny punkt widzenia na współczesną literaturę i kulturę dziecięcą wiąż brakuje (...). Autorka swobodnie porusza się po obszarze współczesnej polskiej prozy dla dzieci. (...) Interdyscyplinarność tomu jest niewątpliwą zaletą.
Z recenzji dr hab. Urszuli Chęcińskiej, prof. US

Opracowanie z uwagi na podjęty temat stanowi znaczący głos w społecznej dyskusji, zarówno w obszarze warunków życia i rozwoju dziecka, jak również w kontekście powszechnego włączenia sztuki/literatury w procesy edukacyjno-wychowawcze, tworząc tym samym doskonała (...) płaszczyznę rewitalizacji działań wychowawczych realizowanych w rodzinach oraz tych realizowanych w instytucji szkoły (...). Monografia zaświadcza o wrażliwości społecznej Autorki oraz Jej świadomości w kontekście wprowadzenia edukacyjnych rozwiązań sprzyjających, szeroko rozumianemu, dobru dziecka (...). Jest to interesujące kompendium wiedzy jednostek, grup społecznych/rodzin i instytucji świadomych roli jaką pełnią w całokształcie procesu edukacyjno-wychowawczego.
Z recenzji dr hab. Teresy Wilk, prof. UŚ

Z pełnym przekonaniem rekomenduję pracę do upowszechnienia, do opublikowania. Jest to praca potrzebna, wartościowa, rzetelnie ukazująca wartościowe badania empiryczne, ukazane w niej badania mają oryginalny i wartościowy naukowo i społecznie charakter oraz są przedstawione na tle dobrze ukazanej strony teoretycznej przedmiotowych dyskursów. [...] Praca stanowi cenny wkład w dyskurs naukowy i może stanowić wartościową lekturę akademicką w wielu kręgach dyscyplinowych nauk społecznych i nie tylko. Prace rekomenduję do opublikowania także z punktu widzenia jej prakseologicznej społecznej wartości i możliwości jej rezonansu w społeczno-wychowawczej rzeczywistości.
Z recenzji prof. dr hab. Ewy Jarosz

Uznaję problematykę pojętą w recenzowanej monografii jako aktualną, ważną, mocno wpisującą się w aktualne społeczne doświadczenia. Dotyczy świadomości prawnej młodzieży szkolnej; świadomości, która buduje kulturę prawną będącą niezbędnym elementem rozwiniętego społeczeństwa. [...] Wysoko oceniam także wartość prakseologiczną monografii ze względu na autorskie wskazania profilaktyki oraz na propozycję programu profilaktycznego i prewencyjnego, opartego na możliwych do realizacji pomysłach. [...] Praca zredagowana jest z wielką starannością i będzie użyteczną pozycja w badaniu społecznej filozofii programów wychowawczych w szkolnictwie ponadpodstawowym.
Z recenzji prof. dr. hab. Tadeusza Pilcha

Książka przedstawiona do recenzji to opracowanie treściowo uzasadnione i potrzebne. Dotyczy ono zjawiska, a zarazem zdolności, współpracy realizującej się realizowanej w środowisku, zarówno szkolnym, jak i pozaszkolnym, społeczno-kulturowym, a nawet międzynarodowym. Podmiotami uczącymi się, o których traktują poszczególne rozdziały są nie tylko dzieci i uczniowie, ale także dorośli, studenci pedagogiki, nauczyciele, bibliotekarze, rodzice. Opisywaną przestrzenią współbycia staje się przestrzeń ławki, klasy szkolnej, infrastruktury szkoły, biblioteki, rodzimego uniwersytetu, czy uczelni zagranicznej. Problematyka publikacji jest bardzo ważna i istotna poznawczo i praktycznie. Zdolność do efektywnego kreatywnego współdziałania to obecnie najbardziej pożądana składowa kompetencji społecznych i obywatelskich, gwarantujących skuteczne funkcjonowanie w środowisku zawodowym i satysfakcjonujące spełnienie w życiu osobistym jednostki. Z tego powodu edukacja na rzecz współpracy i ku współpracy staje się zarówno trendem jak i celem dydaktycznym wszystkich poziomów kształcenia.
Z recenzji dr hab. Barbary Bilewicz-Kuźni
Podjęta problematyka wychodzi naprzeciw potrzebom edukacyjnym uczniów, nauczycieli, rodziców. Współpraca szkoły z partnerami edukacyjnymi jest ważna ni konieczna. Jest ona wynikiem uwarunkowań formalnoprawnych, jak i normatywno-edukacyjnych. Wartości, jakie płyną z tej współpracy są nie tylko ważne dla szkoły i jej uczniów, których rozwój jest czynnikiem kluczowym, ale także ma wymierne korzyści dla środowiska lokalnego.
Z recenzji dr hab. Joanny Marii Garbuli, prof. UWM

Teksty przedstawione do recenzji składają się na ciekawy zbiór. Autorzy podejmują różne zagadnienia ale łącza je konsekwentnie odnosząc się do jednej wybranej teorii samookreślenia E. Deciego i R. Ryana. Siłą publikacji jest bogactwo i różnorodność treści oraz znaczący potencjał naukowo-badawczy i aplikacyjny. Bez wątpienia czytelnicy docenią pogłębioną refleksję teoretyczną, interesujące interpretacje prezentowanych teorii i oryginalne, nowatorskie badania.
Recenzowana prac z pewnością zainteresuje naukowców zajmujących się edukacją dziecka, studentów pedagogiki i nauczycieli praktyków poszukujących innowacyjnych rozwiązań. Rekomenduję ją także rodzicom, którzy w obecnym czasie stali się nauczycielami własnych dzieci.
Z recenzji dr hab. Jolanty Andrzejewskiej, prof. UMCS
Książka wpisuje się w nurt nowoczesnego myślenia o wczesnej edukacji dziecka i jest spójna tematycznie.
Z recenzji dr hab. Małgorzaty Suświłło, prof. UWM

Książka stanowi pokłosie wyjątkowego projektu edukacyjno-badawczego realizowanego z licealistami z Polski i Izraela. Autorka poszukuje wątków do realizacji w ramach edukacji międzykulturowej i regionalnej, odwołując się do pamięci białostoczan, dokładnie zaś do różnego rodzaju znaków związanych z miejscem ich pochodzenia i zamieszkania. Opublikowanie tej książki „tu i teraz”, to jest w regionie od wieków różnorodnym kulturowo oraz w okresie niekiedy ostrych sporów dotyczących wspólnej przeszłości osób należących do różnych kultur, świadczy nie tylko o odwadze Autorki w dokonywaniu wyboru przedsięwzięć naukowych, ale przede wszystkim o wielkiej wrażliwości na problemy jej miasta i regionu. (…)
Przedstawione w książce ślady przeszłości Białegostoku w pamięci osób, którym drogie jest to miasto, są dla Autorki pretekstem nie tylko do dokonania analizy porównawczej wypowiedzi licealistów z Polski i Izraela, ale także do wskazania możliwych płaszczyzn dialogu i kompetencji międzykulturowej, opartych na tym, co łączy ich środowiska – wspólnych (choć nie tożsamych) wspomnieniach miejsc, osób i wartości obu kultur.
Z recenzji dr. hab. Przemysława Pawła Grzybowskiego, prof. UKW

Praca jest publikacją wartą polecenia nie tylko Czytelnikom zajmującym się kwestiami edukacji wielo i międzykulturowej czy regionalnej z perspektywy naukowej. Dzięki przystępnemu i niezwykle dobrze trafiającemu do Czytelnika językowi książka ta dostarcza również niewprawnym w czytanie tekstów naukowych tak potrzebnej wiedzy dotyczącej środowiska zróżnicowanego kulturowo i założeń edukacji międzykulturowej. Sądzę, że książka będzie przyjęta z dużym zainteresowaniem i życzliwością przez mieszkańców Białegostoku, zarówno przez uczniów i ich rodziców, nauczycieli, kandydatów na nauczycieli, jak i praktyków i teoretyków zajmujących się edukacją międzykulturową. Jest to również ważna pozycja dla tych, których interesują zagadnienia związane z pamięcią społeczną czy rozpatrujących przestrzeń jako miejsce kształtowania tożsamości jego mieszkańców.
Z recenzji dr hab. Anny Szafrańskiej, prof. UŚ

Ważne wydarzenia rocznicowe, związane z dziejami narodu znajdują - jak zawsze - odbicie w publikacjach naukowych pod redakcją Prof. zw. dr hab. Elwiry J. Kryńskiej z Katedry Historii i Teorii Wychowania Wydziału Nauk o Edukacji Uniwersytetu w Białymstoku i jej pracowników. W stulecie odzyskania niepodległości przez naród polski po 123 latach niewoli rozbiorowej E.J. Kryńska ze swoim Zespołem upamiętnia ten bardzo ważny i tak istotny na wielką skalę fakt, redagując książkę: "Dziecko w historii - sytuacja dziecka w odrodzonym państwie polskim". Jest to kolejny tom cyklu "Dziecko w historii - wątek korczakowski", "Dziecko w historii - w kręgu kultury chrześcijańskiej" (jubileusz 1050 rocznicy Chrztu Polski).
Obecna monografia stanowi ciągłość zakrojonej na szerszą skalę problematyki badawczej, skupionej tym razem nad ukazaniem sytuacji dziecka w odrodzonym państwie polskim. (...) Dzięki tej publikacji wyniki badań znakomitych badaczy problematyki historii edukacji i wychowania wzbogacają wiedzę o sprawach dzieci w II Rzeczypospolitej akurat w momencie stulecia odzyskania niepodległości przez naród polski.
Z recenzji prof. dr hab. Krystyny Wróbel-Lipowej

Opracowanie jest oryginalną, wieloautorską monografią poświęconą zagadnieniom związanym z różnorodnością kulturową oraz realizacją idei edukacji międzykulturowej w różnych kontekstach społecznych. Pretekstem do jego napisania i złożenia do druku właśnie teraz były jubileusze 25-lecia istnienia Katedry Edukacji Międzykulturowej oraz 40-lecia pracy jej założyciela i kierownika Profesora Jerzego Nikitorowicza. (...) Autorki i Autorzy poszczególnych artykułów dostarczają egzemplifkacji wykorzystania w dyskursie akademickim oraz praktyce edukacyjnej kategorii pogranicza kulturowego oraz tożsamości międzykulturowej, które od lat stanowią przedmiot zainteresowań pracowników Katedry Edukacji Międzykulturowej w Uniwersytecie w Białymstoku, a dzięki ich aktywności i współpracy międzyuczelnianej stały się jednymi z podstawowych kategorii pojęciowych pedagogiki międzykulturowej.
Z recenzji dr. hab. Przemysława Grzybowskiego, prof. UKW
Książka jest (...) niezwykle cenna przez swoją aktualność, bowiem Autorzy podjęli aktualne kwestie będące przedmiotem nie tylko dociekań naukowych, ale również dyskusji. (...) Prezentowane teksty – analizy teoretyczne, metodologiczne, doniesienia z badań, opisy realizacji działań sprzyjających idei dialogu międzykulturowego – porządkują dotychczasowy dorobek pedagogiki międzykulturowej. (...) narracje publikacji są dynamiczne i otwarte, dające czytelnikowi możliwość dokonania własnych interpretacji omawianych zagadnień.
Z recenzji dr hab. Barbary Grabowskiej, prof. UŚ

(…) Zaprezentowany tom to dokonania badawcze, refleksje i interpretacje o dużym potencjale poznawczym i aksjologicznym, zachęcające do poszukiwań odnośnie do znaczenia wartości w edukacji, jak i szerszym pejzażu kulturowym. Publikacja ta na pewno znajdzie krąg wielu odbiorców wypełniając wydawniczą lukę. Jest wartościowa poznawczo i warta opublikowania.
Z recenzji dr hab. Anny Boguszewskiej (UMCS Lublin)
(...) Autorka obejmuje refleksją badawczą następujące kręgi tematyczne: wybitni twórcy: Konopnicka, Amicis, Korczak, Papuzińska, Wilkowski; edycje tekstów np. „Świerszczyk” i baśnie; poezja dla dzieci np. kołysanki, motyw domu, dydaktyzm i przez dzieci tworzona; edukacja wczesnoszkolna (odbiór, proces dydaktyczny). W rozprawach tworzących monografię stara się przekazać swoje przemyślenia, odczucia, własną hierarchię wartości, a także podpowiedzieć, jak można i jak skutecznie docierać do młodych czytelników. Monografia przekonuje o erudycji Autorki, jej wiedzy merytorycznej i znajomości tekstów tworzonych dla dzieci, o jej przygotowaniu dydaktycznym, a także – jej miłości do dziecka, czytelnika, ucznia i do literatury oraz tradycji.
Z recenzji dr hab. Ewy Ogłozy (Uniwersytet Śląski)

Starość, z którą nie radzi sobie rodzina, stała się kwestią społeczną. Obecnie nie tylko najbliżsi, ale także społeczeństwo ma za zadanie zapewnić osobom starszym bezpieczne życie na starość. W związku z tym, że w ostatnich latach obserwujemy stały wzrost odsetka osób starszych w społeczeństwie, z dużym prawdopodobieństwem można założyć, że problem przemocy wobec starszych kobiet ze strony męża/partnera stale będzie się pojawiał. Ów fakt stanowi jedną z przyczyn podjęcia rozważań nad wskazaną tematyką.

Przedstawiona do recenzji wydawniczej monografia Andreia Harbatskiego zatytułowana Antropologia pedagogiczna. Rozwój myśli antropologii pedagogicznej w czasie i przestrzeni wpisuje się w nurt interdyscyplinarnych opracowań, podejmujących ważne kwestie rozwoju i wychowania człowieka.
Zawarte w niej badania porównawcze – z wykorzystaniem metody historycznej do analizy i interpretacji rozwoju myśli antropologii pedagogicznej w starożytnej Grecji, średniowiecznej Europie oraz w Polsce, Niemczech i Rosji w czasach nowożytnych – stanowią interesujące poznawczo kompendium wiedzy umożliwiającej zapoznanie się z klasycznymi tekstami antropologicznymi i pogłębienie poglądów na przyrodę, społeczeństwo, wychowanie dzieci i dorosłych oraz zgodności ich istnienia i rozwoju.
W tym kontekście nowego znaczenia nabiera idea antropologii pedagogicznej, subdyscypliny antropologii kulturowej, sytuująca się współcześnie na pograniczu nauk humanistycznych, społecznych i przyrodniczych i poszukująca zrozumienia roli kultury i edukacji w życiu człowieka. Przyjęcie tezy o kulturze jako podstawowej orientacji współczesnej edukacji przekłada się – zgodnie na przykład z koncepcją J. Brunera (Kultura edukacji, Kraków 2006, „Universitas”) – na określenie kultury szkoły jako uczącej się wspólnoty. Jej podstawowym zadaniem jest wspomaganie dzieci w uczeniu się korzystania z narzędzi tworzenia znaczeń i w adaptacji do świata, w którym się znajdują oraz jego zmieniania w miarę potrzeb, jak również kształtowanie ich tożsamości i poczucia własnej wartości oraz wzmacnianie szans na radzenie sobie ze światem zarówno w szkole, jak i poza nią.
Takie ujęcie wzajemnych związków kultury i edukacji jest również czytelne w recenzowanej monografii, proponującej zbliżenie jej do naturalnych warunków przekazu kulturowego, umożliwiające osobową i społeczną rekonstrukcję zastanej kultury przez naturalne wrastanie jednostki w kulturę społeczności, w którym dochodzi do tworzenia osobistych światów w obrębie wspólnoty znaczeń, czyli dialogowego spotkania z kulturą i Innym. Zasygnalizowane zagadnienia odgrywają aktualnie specyficzną rolę w społecznościach żyjących w regionach pogranicznych, określanych mianem społeczeństw wielokulturowych, które –- z jednej strony – sprzyjają rozwojowi układów partnerskich i dialogowych opartych na wzajemnej tolerancji oraz innych, przyjętych powszechnie wartościach w ramach procesu infiltracji kultur, a z drugiej – są nośnikami tradycji, pogłębiają poczucie własnego zakorzenienia i własnej tożsamości jednostki.
Wątki te znajdują wyraźne odzwierciedlenie w recenzowanej publikacji, będącej wyrazem osobistych doświadczeń badawczych Autora.
Z recenzji prof. dr hab. Ewy Ogrodzkiej-Mazur

„Publikacja wpisuje się w szerszy nurt debat teoretycznych i dociekań badawczych dotyczących szeroko rozumianej i dynamicznie zmieniającej się współcześnie edukacji. Sądzę, że nie trzeba nikogo przekonywać, że na nowo trzeba przemyśleć proces nauczania, warunki, w jakich się odbywa i oczekiwania podmiotów uczących się i nauczających. (…)
Publikacja jest wartościowa i wielowymiarowa. To interesujące i syntetyczne kompendium wiedzy na temat przemian w dydaktyce w szerokim kontekście, zarówno w teorii, jak i praktyce edukacyjnej.
(…) Odbiorcami mogą być zarówno studenci kierunków pedagogicznych, jak i nauczycielskich. Przydatna może być również dla nauczycieli, wykładowców i słuchaczy studiów podyplomowych oraz dla tych, którzy śledzą zmiany we współczesnej dydaktyce”.
Z recenzji prof. dr hab. Beaty Przyborowskiej

(...) Praca napisana jest komunikatywnym i klarownym językiem. Największe zalety rozprawy dotyczą zarówno elementów jej warstwy teoretycznej, metodologicznej (oryginalna koncepcja badań twórczych orientacji życiowych), jak i empirycznej.
(...) Publikacja jest unikatową próbą przedstawienia, zgodnie z tytułem, oryginalnego zapisu rezultatów prac badawczych prowadzonych pod kierunkiem naukowym Agaty Cudowskiej. Jest to praca ważna i wartościowa. Złożone problemy orientacji życiowych wymagają systematycznych analiz, badań prowadzonych przez nauki społeczne i humanistyczne. Recenzowana książka ma w tym zakresie swój niewątpliwy udział i wkład. Jest wartościowym opracowaniem naukowym, studium teoretyczno-empirycznym wypełniającym lukę w badaniach orientacji życiowych młodzieży akademickiej żyjącej na pograniczu terytorialnym dwóch państw Polski i Białorusi oraz badań kształcenia w szkole wyższej wspierającej rozwój tych orientacji. Jest to też dobry przykład współpracy uczonych z Polski i Białorusi wynikającej ze świadomości wzajemnych korzyści i szans płynących ze współpracy środowisk naukowych w kontekście rozwoju nauki, jak i rozwoju młodzieży akademickiej, doskonalenia i podnoszenia efektywności jej kształcenia. Dzięki takim opracowaniom możliwa staje się debata nad zagadnieniami społecznymi i pedagogicznymi uczonych z Polski i Białorusi.

Przygotowana publikacja składa się z siedmiu części. W części teoretycznej przedstawiłam zagadnienie wsparcia społecznego w pespektywie wybranych teorii nauk społecznych, związek wsparcia z poczuciem jakości życia rodzin wychowujących dziecko z niepełnosprawnością oraz kulturę pracy instytucji pomocy społecznej i jej uwarunkowania. W części metodologicznej zaprezentowałam przedmiot badań własnych, cele, problemy badawcze oraz wykorzystaną metodę i techniki badawcze. W ostatniej części pracy przedstawiłam zgromadzony materiał badawczy oraz podjęłam próbę jego interpretacji.
(Ze Wstępu)

Monografia Agaty Cudowskiej stanowi wartościowy koncepcyjnie i poznawczo wkład w rozwój nauk o wychowaniu. Twórcze wykorzystanie koncepcji A. Antonovsky`ego w przedmiotowych analizach, przeprowadzenie badań naukowych z wykorzystaniem m.in. narzędzia badawczego Kwestionariusza Orientacji Życiowej Aarona Antonovsky`ego znacząco wzbogaca/poszerza/pogłębia wiedze o twórczych orientacjach życiowych i ich uwarunkowaniach jednostkowych i środowiskowych. Ze szczególnym uznaniem odnoszę się do poszukiwań empirycznej wersyfikacji hipotezy dotyczącej relacji między poczuciem koherencji odzwierciedlającej dobrostan psychiczny jednostki a jej twórczą orientacją życiową. (Z recenzji prof. dr hab. Ewy Syrek).

Starzenie się społeczeństwa polskiego jest faktem. Statystyki demografczne, publikowane m.in. przez Główny Urząd Statystyczny, nie pozostawiają wątpliwości – rodzi się zbyt mało dzieci, by następowała prosta zastępowalność pokoleń. Polacy żyją coraz dłużej dzięki postępowi medycyny i poprawie warunków życiowych, co w konsekwencji prowadzi do tego, że na ulicach, w autobusach, sklepach, parku, czy w różnych innych miejscach coraz częściej możemy spotkać osobę w podeszłym wieku. Nie będzie zatem przesadne wnioskowanie, że starość demografczna stała się istotną kwestią społeczną, wymagającą uwagi i wieloaspektowej analizy. Nic więc dziwnego, że o starości mówią politycy w kontekście tworzącej się polityki senioralnej, media – przedstawiające mniej lub bardziej przychylny obraz polskiej starości, jak też przedstawiciele różnych dyscyplin naukowych analizujący wybrane aspekt polskiej starości, m.in. podczas konferencji czy sympozjów. Słuszne jest wielopłaszczyznowe rozeznanie zjawiska starzejącej się populacji Polski, gdyż dzięki temu więcej o niej wiemy i łatwiejsze jest reagowanie na pojawiające się problemy. Interdyscyplinarne podejście wobec wyzwań wynikających z procesu starzenia się społeczeństwa polskiego było zamysłem organizatorów ogólnopolskiej konferencji, która odbyła się w maju 2015 roku w Supraślu koło Białegostoku. Konferencja zainicjowała cykl spotkań pod hasłem Sens i bezsens starości. Różne są bowiem historie ludzi starych, różna jakość ich życia i codzienność - czasami radosna i szczęśliwa, innym razem skłaniająca do pytania o sens doświadczeń i ponoszonych trudów. (Ze Wstępu).

Tematyka opracowań zawartych w tej monografii jest efektem refleksji naukowej wpisującej się w dyskurs z cyklu „Sens i bezsens starości”. Trwające obecnie dyskusje, ale i podejmowane działania związane z postrzeganiem niepełnosprawności i starości jako bezsensownej, wyznaczają tytuł
oraz strukturę tego opracowania: Niepełnosprawność – poznać, przeżyć, zrozumieć. Jedenaście autorskich tekstów wzajemnie się uzupełnia. Dotyczą one problemu niepełnosprawności w wielu jej aspektach. Autorzy dokonują analizy niepełnosprawności z punktu widzenia uwarunkowań, postrzegania i doświadczania przez osoby nią dotknięte oraz ich opiekunów, zwracając również uwagę na konieczność podejmowania działań przez system opieki zdrowotnej, społecznej, organizacje pozarządowe w kontekście przywrócenia sensu i wartości doświadczania niepełnosprawności.
(Ze Wstępu).

W ostatnich latach wśród historyków wychowania wzrosło zainteresowanie okresem międzywojennym. W literaturze przedmiotu przedstawiono opracowania poświęcone problematyce szkolnictwa wybranych regionów Polski, jak na przykład Pomorza, Warmii, Galicji czy Wielkopolski. Stan badań nad dziejami szkolnictwa prywatnego jest jednak niepełny; wciąż brakuje opracowań poświęconych tej tematyce w ujęciu regionalnym. Historycy oświaty podejmują głównie kwestię genezy szkolnictwa niepublicznego i jego miejsca w polskim systemie oświatowym, dostępności materiałów źródłowych, warunków materialnych szkół oraz analizują zagadnienia dotyczące nauczycieli i uczniów.
Wprawdzie problematyka szkolnictwa na terenach II Rzeczypospolitej, w tym Białostocczyzny, była niejednokrotnie przedmiotem badań historyków i pedagogów, to jak dotąd obraz prywatnych szkół średnich ogólnokształcących i zawodowych w województwie białostockim w II Rzeczypospolitej na tle dorobku polskiej historiografii oświatowej jest wciąż niepełny i naświetlony fragmentarycznie. Niewiele uwagi poświęca się nadal szkolnictwu dla mniejszości narodowych, których losy były ściśle związane z wydarzeniami na ziemiach II Rzeczypospolitej. Z uwagi na brak w literaturze naukowej takiego opracowania zamysłem autorki niniejszej książki było wypełnienie tej luki.
(Ze Wstępu).